“جغد جنگ” نمایشی از خردورزی و صلح علیه جنگ

“جغد جنگ”؛ داستانی از پیران ویسه با الهام از ملک‌الشعراء بهار و شعر معروف اوست:
فغان ز جغد جنگ و مرغوای او
که تا ابد بریده باد نای او

رضا علامه‌زاده این نمایش تک‌نفره را بر اساس فیلمنامه “سوگواره پیران” خود نوشته که بیش از ۲۰ سال پیش به تحریر درآورده بود؛ متنی سنگین هم‌سنگ با شاهنامه با اجرای تنها یک بازیگر و یک نیمکت.

او به دویچه‌وله می‌گوید با دیدن نمایشنامه “کشف آمریکا” اثر داریوفو که نمایشی تک‌نفره است به این فکر افتاده که سناریوی “سوگواره پیران” خود را به نمایشی تک‌نفره تبدیل کند.

داستان آشناست؛ داستان کیخسرو پسر سیاوش که پس از کشته شدن پدرش به دستور افراسیاب، پادشاه توران، تنها با خردورزی پیران ویسه از مرگ در امان می‌ماند و در نهایت با کمک گیو، سردار ایرانی به ایران می‌گریزد و پادشاه ایران می‌شود.

با وجود تلاش پیران ویسه در تمامی این سال‌ها برای جلوگیری از جنگ میان ایران و توران بر سر خون سیاوش ، در نهایت این جنگ در زمان پادشاهی کیخسرو در می‌گیرد و خود پیران قربانی آن می‌شود.

این تراژدی شاید از این رو که در نهایت آن کس که بیش از همه علیه جنگ بود به دستور آنکه بزرگش کرده و برای او حکم پدر را دارد کشته می‌شود، مانند دیگر تراژدی‌های شاهنامه باشد اما رضا علامه‌زاده آن را از این نظر که نمایشی از خردورزی و صلح‌جویی است مجزا از سایر داستان‌های جنگی شاهنامه می‌داند و از همین رو این بخش از شاهنامه را برای بازروایی انتخاب کرده است.

او می‌گوید: «مرغوای جغد جنگ به نظر من الان هم در ایران و خاورمیانه و هم در تمام جهان به گوش می‌رسد. از این زاویه مسئله نفرت از جنگ چیزی است که هر آدم روشنفکر و آگاهی باید آن را بازتاب دهد.»

تنها بازیگر این نمایش- حمید عبدالملکی- با یک دست لباس ساده که در کل نمایش تغییر نکرد و با بازی در بیش از ۱۰ نقش؛ گاه در قالب پیران، گاه افراسیاب و گیو و گاه فرنگیس یا همسر پیران و تکه‌ای نیز به عنوان نقال و شاهنامه‌خوان، با تنها دکور موجود- یک نیمکت- بیش از یک ساعت نفس را در سینه تماشاگر حبس کرد.

بیشتر بخوانید: آغاز بیست و چهارمین جشنواره تئاتر ایرانی در شهر کلن آلمان

عبدالملکی به دویچه‌وله می‌گوید که در طول بیش از شش ماه تمرین این نمایش گاه خواسته چیزی به صحنه اضافه کند یا در برخی صحنه‌ها ماسک بر چهره بزند اما علامه‌زاده به شدت مخالفت کرده است.

علامه‌زاده در توضیح چرایی این پافشاری‌اش بر هرچه مینی‌مالیستی‌تر بودن نمایش می‌گوید: «اولا این یک سبک است و من می‌خواستم آن را حفظ کنم. بعد هم من همه تلاشم این بود که بدون کمترین کمک- دکور، لباس، نور- و تنها با استفاده از متن، بازی و موسیقی این کار را اجرا کنم.»

موسیقی این نمایش اما خود داستان دیگری است. فرامرز اصلانی خواننده سرشناس پاپ به درخواست علامه‌زاده بر روی اشعار ملک‌الشعراء بهار موسیقی گذاشته و آن را با گیتار همیشگی خود تنها برای این نمایش اجرا کرده است.

اما چند هفته‌ای پیش از اجرا، علامه‌زاده در جریان تمرین‌ها به این فکر می‌افتد که حیف است درباره سیاوش قطعه‌ای موسیقایی در نمایش نباشد و به همین دلیل از فرامرز اصلانی می‌خواهد که بخشی از شاهنامه را که داستان فغان و شیون فرنگیس پس از شنیدن خبر مرگ شویش، سیاوش به دستور پدرش، افراسیاب است اجرا کند.

“جغد جنگ” ترکیبی از یک متن قوی با بازی‌ای بسیار پخته و توانا و موسیقی‌ای است که نه کم و نه زیاد، در همان جایی که باید باشد، به کمک متن و صحنه می‌آید. شاید همین ترکیب بود که توانست تماشاگرانی را که اکثرا سالهاست در خارج از ایران زندگی می‌کنند و با زبان فارسی پیوندی دائمی و هرروزه ندارند، بیش از یک ساعت به پای این نمایش بنشاند؛ نمایشی که فهم متن آن در برخی جاها برای کسی که در ایران هم زندگی می‌کند، سخت بود. با وجود سنگینی متن نمایش اما این کار با تحسین و تشویق زیاد تماشاگران روبرو شد.

“جغد جنگ” تا کنون چندین اجرا از جمله در اسپانیا داشته و قرار است در آمریکا با اجرای زنده فرامرز اصلانی و نیز در کشورهای دیگر اروپا به روی صحنه رود.