جان اف کندی، رئیس جمهور دموکرات آمریکا، در بحبوحه جنگ سرد یکی از تاریخی‌ترین سخنرانی‌هایش را در اعتراض به ساخت دیوار برلین ایراد کرد. این سخنرانی که آقای کندی دو بار در آن گفت: “Ich bin Ein Berliner” (“من یک برلینی هستم”) و به همین دلیل این سخنرانی به این نام معروف شد. ۲۴ سال بعد رونالد ریگان، رئیس جمهور جهموری‌خواه، در نطق تاریخی دیگری در مذمت دیوار برلین خطاب به رهبر شوروی سابق میخائیل گورباچف گفت: “این دیوار را در هم بشکن!” اما امروز طرفداران دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در سخنرانی‌هایش فریاد می‌زنند: “دیوار را بساز!” دیواری که اختلاف بر ساختش طولانی‌ترین تعطیلی دولت آمریکا را رقم زده است. هرچند دیوارهای مرزی پدیده‌های جدیدی نیستند اما ساخت آنها در سال‌های اخیر و در سراسر جهان رشد چشمگیری و کم‌‌سابقه‌ای داشته است. فروپاشی دیوار برلین و پایان جنگ سرد برای بعضی نویدبخش دنیایی “جهانی‌شده” و با رنگ باختن مرزهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بود.
از فروپاشی دیوار برلین تا برافراشتن دیوار ترامپ
حق نشر عکسGETTY IMAGESجان اف کندی، رئیس جمهور دموکرات آمریکا، در بحبوحه جنگ سرد یکی از تاریخی‌ترین سخنرانی‌هایش را در اعتراض به ساخت دیوار برلین ایراد کرد. این سخنرانی که آقای کندی دو بار در آن گفت: “Ich bin Ein Berliner” (“من یک برلینی هستم”) و به همین دلیل این سخنرانی به این نام معروف شد.
۲۴ سال بعد رونالد ریگان، رئیس جمهور جهموری‌خواه، در نطق تاریخی دیگری در مذمت دیوار برلین خطاب به رهبر شوروی سابق میخائیل گورباچف گفت: “این دیوار را در هم بشکن!”
اما امروز طرفداران دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در سخنرانی‌هایش فریاد می‌زنند: “دیوار را بساز!” دیواری که اختلاف بر ساختش طولانی‌ترین تعطیلی دولت آمریکا را رقم زده است.
هرچند دیوارهای مرزی پدیده‌های جدیدی نیستند اما ساخت آنها در سال‌های اخیر و در سراسر جهان رشد چشمگیری و کم‌‌سابقه‌ای داشته است.
فروپاشی دیوار برلین و پایان جنگ سرد برای بعضی نویدبخش دنیایی “جهانی‌شده” و با رنگ باختن مرزهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بود.
حق نشر عکسGETTY IMAGESفرانسیس فوکویاما نظریه‌پرداز آمریکایی، خوش‌بینانه پایانِ تاریخ را در کتابی به همین نام بشارت داد، عصر پیروزی لیبرال دموکراسی و یک‌پارچگی جهان. ظهور اینترنت هم بیشتر مژده جهانی‌شدن و درنوردیدن مرزها را داد.
- تاکید دوباره ترامپ بر پرداخت هزینه دیوار از سوی مکزیک
- چه مقدار از دیوار ترامپ تا حالا ساخته شده؟
- ماجرای ‘جاده آپارتاید’ که اخیرا در سرزمین‌های فلسطینی افتتاح شد، چیست؟
اما واقعیات طوری دیگر رقم خورد. الیزابت واله نویسنده کتاب “مرزها، حصارها و دیوارها؛ شرایط ناامنی؟” به بی‌بی‌سی فارسی گفت که در پایان جنگ‌جهانی دوم تنها ۵ دیوار مرزی در دنیا وجود داشت. این رقم بعد از فروپاشی دیوار برلین به ۱۱ رسید. و اکنون حدود ۷۷ دیوار مرزی یا ساخته شده و یا بودجه برای ساخت آن تصویب شده است.
خانم واله می‌گوید از پایان جنگ سرد تا سال ۲۰۱۴، حدود ۲۶۰ هزار کیلومتر دیوار مرزی در جهان ساخته شده است که معادل دو سوم از محیط کره زمین است.
دیوارهای مرزی هزاران سال پیش و در تمدن‌های کهن هم وجود داشتند.
این دیوارها در گذشته معمولا به منظور دفاع در برابر تهاجم خارجی ساخته می‌شدند. یکی از قدیمی‌ترین آنها دیوار بزرگ گرگان است که در دوره ساسانی ساخته شد اما اکنون تقریباً تمام آن، به جز بخش‌های کوچکی که در زیر خاک مدفون مانده، از بین رفته است.
نمونه دیگر دیوار داغباری دربند به بلندی ۱۵ متر است که خسرو انوشیروان ساسانی در شهر دربند (اکنون در ایالت داغستان روسیه) بنا کرد.
دیوار چین هم که احتمالا مشهورترین نمونه یک دیوار مرزی باشد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESاما در قرن بیست و یکم ساخت چنین دیوارهایی چه توجیهی دارد؟
حق نشر عکسWIKIPEDIAمهاجرین، قاچاق و تروریسم
عمده‌ترین دلیلی که دولت ها برای ساخت حفاظ‌های مرزی عنوان می‌کنند جلوگیری از ورود غیرقانونی مهاجرین و مبارزه با قاچاق و تروریسم است. به گزارش خبرگزاری رویترز ترکیه با بیان همین سه دلیل در حال ساخت دیواری به طول ۱۴۰ کیلومتر در مرز با ایران است که تا بهار امسال تکمیل می‌شود. این اقدام ترکیه مورد استقبال حکومت ایران قرار گرفت.
خود ایران در مرز با پاکستان، پاکستان در مرز با افغانستان، و همچنین هند هزاران کیلومتر در مرزش با بنگلادش و میانمار و همچنین در کشمیر حفاظ کشیده‌اند. و همه این کشورها دلیلش را مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر عنوان می‌کنند.
دیوید فرای در کتاب خود “دیوارها: تاریخ تمدن در خون و آجر” خاورمیانه امروز را به “کندویی مشبک با حصار و دیوار” تشبیه می‌کند. البته عربستان و اسرائیل گوی سبقت را از بقیه کشورهای منطقه ربوده‌اند.
عربستان حدود ۲۷۰۰ کیلومتر دیوار و حصار در مرزش با یمن و عراق کشیده است.
اسرائیل ساخت دیوار را پس از شروع انتفاضه دوم و در سال ۲۰۰۲ آغاز کرد. اما نقطه تمایزش استفاده از حسگر فروسرخ در شب، رادار، حسگر لرزه، بالن‌های مجهز به دوربین و وانت‌های بی‌سرنشین مجهز به تیربار و دوربین در اطراف دیوارهای بتونی و سیم خاردارها بود.
آقای فرای در کتابش می‌گوید که ساخت این دیوارها برای بعضی شرکت‌های اسرائیلی مثل البیت سیستمز به تجارتی صدها میلیون دلاری بدل شد. این شرکت در سال ۲۰۱۷، ۲۴۰ میلیون دلار درآمد خالص داشته است.
دیوار اما برای فلسطینی‌ها کاملا روایت دیگری است. جدای از معضلات رفت و آمد و دسترسی آمبولانس و غیره دست کم ۲۰۰ فلسطینی در نوار غزه در کنار حفاظ‌های مرزی و در اعتراض به آن در بهار امسال به دست نیروهای اسرائیلی کشته شدند. یک اسرائیلی در این تظاهرات کشته شد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESآقای ترامپ بارها و آخرین بار همین ماه پیش در توییتی برای توجیه ساخت دیوارش، اسرائیل را به عنوان نمونه موفق در این امر مثال زد. هشت ماه پیش نیز در یک نشست خبری گفت: “دیوار جواب می دهد، از اسرائیل بپرسید.”
دیوارهای حائل اسرائیل در کرانه غربی تقریبا ٩٩ درصد به جای آنکه بر روی مرز میان دو طرف ساخته شود، در کرانه غربی است. دیوان بین المللی دادگستری (دیوان لاهه) این دیوار را در مناطقی که وارد قلمرو فلسطینی‌ها می‌شود، غیر قانونی اعلام کرد. دیوار امنیتی اسرائیل در برخی موارد، شهرک‌های یهودی‌نشین را که داخل زمین‌های فلسطینی است در بر می‌گیرد.
البته اسرائیل فقط بر روی زمین حائل نمی سازد. هفته گذشته، شبکه ۱۰ اسرائیل اعلام کرد که ساخت ۲۰۰ متر حفاظ حائل را به ارتفاع شش متر در دریا در شمال غزه به اتمام رسانده است.
در اروپا در پی آنچه بحران مهاجران (یا پناهجویان) نام گرفت، یونان، بلغارستان، مجارستان، جمهوری مقدونیه، اتریش، اسلوونی و حتی نروژ در مرز شمالی‌اش با روسیه حفظ های مرزی علم کردند.
حق نشر عکسGETTY IMAGESحمله نظامی
هنوز هم تخاصم نیروهای خارجی یکی از دلایل ساخت دیوار مرزی عنوان می‌شود. پس از آنکه روسیه شبه جزیره کریمه را در سال ۲۰۱۴ به خاک خود منضم کرد و به گفته اوکراین از جدایی طلب‌ها در شرق این کشور حمایت کرد شرایط شرق اروپا به سمت امنیتی شدن بیشتر پیش رفت. اوکراین تصمیم به ساخت ۲۰۰۰ کیلومتر دیوار در مرزش با روسیه گرفت. ماه گذشته روسیه نیز در مرز کریمه با اوکراین دیوار کشید.
جدای از حضور پررنگ‌تر نظامیان ناتو در این منطقه، در ادامه همین روند دو سال پیش لیتوانی به دلیل “اقدامات تحریک آمیز” روسیه اقدام به ساخت حفاظ در مرزش با کالینینگراد – برون بوم روسیه بین لهستان و لیتوانی – کرد. لتونی، یکی دیگر از کشورهای حوزه دریای بالتیک، نیز تصمیم به حصار کشیدن در یک سوم مرزش با روسیه کرد.
“منطقه غیرنظامی کره” که برخلاف اسمش یکی از نظامی‌ترین مناطق دنیاست که دو کره را از هم جدا کرده است برای جلوگیری از درگیری نظامی ۶۶ سال پیش ساخته شد و هنوز پا برجاست.
ترامپ و دیوار
دموکرات ها پس از اینکه اکثریت مجلس نمایندگان آمریکا در دور جدید به دست گرفتند سرسختانه با اختصاص بودجه برای ساخت دیوار مخالفت کردند. اما ساخت حفاظ مرزی در مرز مکزیک تنها ۴ سال پس از فروپاشی دیوار برلین و در دوره ریاست جمهوری بیل کلینتون کلید خورد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESبرای ادامه ساخت دیوار در سال ۲۰۰۶ و در زمان ریاست جمهوری جورج بوش لایحه‌ای با اکثریت آرا به تصویب رسید. چاک شومر، رهبر سناتورهای دموکرات که اکنون از مخالفان دیوار است، باراک اوباما که آن موقع سناتور ایلینوی بود و هیلاری کلینتون، سناتور وقت نیویورک، همه به لایحه ساخت دیوار رأی آری دادند. در دوران ریاست جمهوری آقایان بوش و اوباما هزار کیلومتر دیوار در مرز مکزیک کشیده شد.
جدای از دیوار در مرز مکزیک، آقای فرای در کتابش می گوید که آقای اوباما همچنین کمک به ساخت دو دیوار مرزی در دیگر نقاط دنیا در دوره ریاست جمهوری‌اش کرده است. یکی کمک ۵۰۰ میلیون دلاری با پشتوانه ضمانتی وام دو میلیارد دلاری به اردن برای ساخت حائل در مرز سوریه و دیگری کمک به تونس برای ایجاد حفاظ در مرز با لیبی.
سود یا زیان؟
آقای ترامپ ادعا می‌کند که با ساخت این دیوار آمریکا در واقع میلیاردها دلار در طول زمان پس انداز می‌کند. اما منتقدان دیوار می‌گویند وقتی ثروتمندترین کشور دنیا هنوز خدمات درمانی و تحصیل رایگان در اختیار شهروندانش نمی‌گذارد، آیا ساخت چنین دیواری ضروری است؟
گفتمان دیوار این روزها بیشتر معطوف به مهاجرت است و کمتر صحبت از آثار مخرب زیست محیطی آن می‌شود، که این دیوارها و حصارها چطور جلوی کوچ حیوانات را می‌گیرد و به اکوسیستم یک منطقه آسیب می‌زند.
بسیاری از اقوام مختلف پیشتر از ظهور مرزهای سیاسی در مناطق مختلف می زیسته‌اند. برای مثال قوم بلوچ در هر دو سوی مرز در ایران و پاکستان سکونت دارند. آیا این دیوارها دیدار اقوام را مشکل‌تر یا بعید نمی‌کند؟
حق نشر عکسGETTY IMAGES
