چرا گراند هتل در تهران تاسیس شد؟

پروین بهمن‌پور| در زمان قاجار میهمانان خارجی که از کشورهای بیگانه به ایران می‌آمدند، در سفارتخانه‌های کشور متبوع خود یا منازل و باغ‌های شمال تهران که به درباریان اختصاص داشت، مستقر می‌شدند. اقامت موقتی این میهمانان قاعدتا با مشکلاتی همراه بود و برای دولت ایران به رسم میهمان‌نوازی صورت خوشی نداشت. بعدها که ناصرالدین‌شاه به فرنگ‌ رفت و در هتل‌های آنجا اقامت کرد، هنگام برگشت تصمیم گرفت هتلی شبیه به هتل‌های آنجا که پذیرای وی شده بودند، تاسیس کند.

از این‌رو در بخشی از باغ اختصاصی سیف‌الدوله که بعدها مهاجر قفقازی به‌نام باقرخان قفقازی«باقراف» آن را خریداری کرد، در ۱۳۰۰ متر آن گراند هتل به‌سبک هتل‌های اروپایی ساخته شد. در واقع می‌توان گفت گراند هتل اولین هتلی بود که به‌سبک اروپایی در ایران ساخته شد و یکی‌از قدیمی‌ترین واحدهای اقامتی مدرن برای جهانگردان محسوب می‌شد. در حال حاضر سردر ساختمان گراند هتل به‌طور کامل تخریب شده و اکنون به انبار لوازم الکتریکی تبدیل شده است.این هتل‌سابقا ۲۵ اتاق و یک سالن نمایش ۶۰۰ نفری داشت. با توجه به امکانات این هتل، هر وقت میهمان خاص و مشهوری از خارج به تهران می‌آمد، تنها مکانی که برای اقامتشان در نظر گرفته می‌شد، گراند هتل بود. به‌تدریج که هتل‌های دیگری در تهران نظیر هتل کانتیننتال، هتل فرمانفرما، هتل اقتصاد در خیابان اسلامبول، هتل گریگور در خیابان نادری، هتل کوکب شهر در خیابان ناصری(ناصرخسرو)، هتل اورینتال در میدان توپخانه، هتل تومانیانس در خیابان ارباب جمشید و… ساخته شد، گراند‌هتل از رونق افتاد.

این اماکن درواقع محل قرار و تجمع و آمد و رفت اعیان و اشراف بود و رفتن به آن یک نوع تشخص محسوب می‌شد.  آن زمان که هنوز دستگاه تصفیه آب و لوله‌کشی در تهران راه‌اندازی نشده بود، در میهمانخانه‌های مهم نظیر گراند هتل از طریق سماورهای بزرگ (یا مخزن آب) و لوله‌کشی کوتاه به تعدادی از اتاق‌ها و حمام‌ هتل آب گرم می‌رساندند و همین‌ مقدار محدود آب نیز به‌ندرت و با قیمت گران و درخواست بسیار میهمانان در لوله‌های اتاق‌ها جاری می‌شد.گراند هتل سالنی زیبا و تالاری در جلوی ایوان داشت که محلی بود برای اجرای برنامه‌های هنری و غیر از این به‌عنوان ناهارخوری نیز از آن استفاده می‌شد و بعد سالن بالماسکه و نمایش شد و بعدها هم حالت سینما را پیدا کرد. در آن روزگاران به سینما بعضی‌ها «سیم نما» و به تئاتر هم «تیارت» می‌گفتند.

از اواخر سلطنت مظفرالدین‌شاه و دوران مشروطه که لاله‌زار رو به آبادانی نهاد، خیابان لاله‌زار نخستین خیابانی بود که در آن تئاتر و سینما و هتل ساخته شد و بزرگانی چون میرزاده عشقی، عارف قزوینی، علینقی وزیری، درویش‌خان و‌… که همه‌شان زاده انقلاب مشروطه بودند، بهترین آثار خود را در سالن گراند هتل به‌معرض نمایش گذاشتند.پرویز خطیبی در کتاب خاطراتش می‌نویسد: «آن روزها به‌علت نبودن سرگرمی مثل رادیو و تلویزیون، مردم اکثرا به خرید صفحات گرامافون یا رفتن به کنسرت‌ها و نمایش‌هایی که سالی چند بار اجرا می‌شد، علاقه نشان می‌دادند. مثلا در سالن گراند هتل کنسرتی با شرکت بانو قمرالملوک وزیری داده شد که قیمت بلیت آن در بازار سیاه به ۳۰ و حتی تا ۴۰ تومان هم رسید. آن شب من برای اولین بار قمرالملوک را دیدم. وقتی پرده کنار رفت، قمر در یک ماه مصنوعی نشسته بود و اعضای ارکستر در قسمت پایین بودند.»

زهره خالقی در صفحات ۹۳ و ۹۲ کتاب «آوای مهربانی» از قول ساسان سپنتا می‌نویسد: «قمر ‌در اولین کنسرتی که در گراند هتل(۱۳۰۳) اجرا کرد به کلانتری جلب شد و به او تاکید کردند و التزام گرفتند که بی‌حجاب ظاهر نشود و بدون اجازه شهربانی صفحه ضبط نکند…»

سپس می‌افزاید: «افسوس که از آن خاطره‌ها و شور و هیجان مردم در یک قرن پیش هیچ فیلم یا تصویری برداشته نشده تا بیانگر حقیقی آن شادمانی‌های بی‌غل‌و‌غش باشد و از این کنسرت‌ها عکس یا بلیتی دیده نشده است و در مورد شرکت زنان در اجرا و همین‌طور حضور زنان در سالن کنسرت.

اصولا حضور توام زن و مرد در سالن‌های عمومی تئاتر یا سینما در آن دوران رایج نبوده است چون سینماها نیز شب‌های خاصی برای خانم‌ها بلیت می‌فروختند و در یک مورد هم موسسان گراند هتل بالکن سینما را اختصاص به بانوان و پایین را اختصاص به آقایان دادند و این وضعیت تا حدود سال ۱۳۰۷ ادامه داشت.»