داستان تلخ زنى که عاشق گاندى بود

فرادید| آدمى گاهى گریزگهى مى جوید. مى گریزد از خود و از دیگران از تلخى تکرار از روزمرگى که گاه افسرده مى سازد آدمى را و خمود. از تجربه اى تلخ مى گریزد آدمى گاهى و از خاطره اى دردناک، از دیروز و امروزش مى گریزد و گوشه خلوتى مى جوید تا از هیاهوى شهر و هاى و هوى شهرنشینان به دور خلوت کند با خود و با آنان که تنهایى گزیده اند. بار سفر مى بندد و دل از یار و دیار مى کند و تنها دل به دریا مى زند. راهى سرزمینى غریب مى شود تا در غربت و در میان غریبه ها شاید خویشتن خویش را بازیابد.

«مدلین اسلید» ۳۳ساله است وقتى در ۲۵ اکتبر سال ۱۹۲۵ میلادى به تنهایى از بندر مارسى در جنوب فرانسه با کشتى به مقصد بمبئى حرکت مى کند تا در آشرام سبارماتى در احمدآباد گجرات در کنار دویست زن و مرد و کودک هندو زندگى زاهدانه و ساده اى را آغاز کند. مدلین در نوجوانى دو سال با خانواده اش در هند زندگى کرده است، از پانزده تا هفده سالگى. او دختر «سر ادموند اسلید» دریاسالار و فرمانده سابق ناوگان دریایى انگلیس در هند شرقى است و اینک پس از نزدیک به دو دهه زندگى اشرافى و مرفه در انگلستان دوباره به هند باز مى گردد، به گذشته ناخودآگاه خود، به دوران نوجوانى اش بازمى گردد. مدلین در توشه سفرش دو چمدان پر از کتاب دارد. این کتاب ها را او از میان بیش از ۴۰۰ کتاب که از سال ها پیش گرد آورده، برگزیده است. بیشتر کتاب ها تاریخى و فلسفى اند که مدلین به همراه دارد و نه کتاب هایى که خاطره هاى دور و نزدیک او را زنده نگاه مى دارند و مى توانند دریچه گذشته هاى پراندوه را دوباره بر او بگشایند، گذشته اى که او در صندوقچه اى در اعماق ذهن خود پنهان کرده است و شاید اینک با سفر به سرزمین هاى دور از آن مى گریزد، از آن دورى مى گزیند.

ترجمه فرانسوى کتاب «بهاگاوات گیتا» و «ریگ ودا» کتاب دستور زبان اردو، زندگینامه بتهوون و زندگینامه مهاتما گاندى- هر دو نوشته رومان رولان- از جمله کتاب هایى است که مدلین به همراه دارد. زندگى و آثار بتهوون را مدلین هنوز به دست فراموشى نسپرده و کاملاً در صندوقچه خاطرات خود محبوس نکرده است. آخر بتهوون در دوره اى، تمام زندگى مدلین را در اختیار خود گرفته بود، اما اکنون تاثیر مطالعه کتاب رولان و جذابیت شخصیت گاندى است که او را به هند مى کشاند. او مى خواهد از نزدیک با شخصیتى که رولان در این کتاب به تصویر کشیده است، آشنا شود، او به دیدار مهاتما گاندى مى رود.

اعضاى خانواده مدلین که نیاز معنوى دخترشان را احساس مى کردند، تصمیم او براى سفر به هند و زندگى در آشرام را به رغم نگرانى از اوضاع بحرانى این سرزمین پذیرفتند. به خصوص پدرش که از افسران عالى رتبه نیروى دریایى انگلیس بود و در ارتباطى نزدیک نیز با روحانیان کلیساى انگلیس قرار داشت و در واقع وظیفه حفظ و حمایت از منافع امپراتورى بریتانیا را در هند داشت، نه تنها مخالفتى با سفر دخترش به هند و همکارى و همراهى با گاندى که در نگاه انگلیس ها دشمن آشتى ناپذیر حضور بیگانگان در هند شمرده مى شد، نشان نداد، بلکه به یارى یکى از دوستانش به مدلین نیز کمک کرد تا آموزگارى به منظور فراگرفتن زبان اردو بیابد.

نامه مدلین به گاندى نه تنها صمیمى بلکه بیش از انتظار دوستانه و خصوصى است. او احساس نزدیکى و همذاتى غریبى به گاندى دارد و در نامه اش نیز سعى به پنهان نمودن آن نمى کند. مدلین این بار تنها دو ماه باید در انتظار نامه گاندى بماند. لحن پاسخ گاندى در نامه دومش به وضوح گرم تر و صمیمى تر از نامه پیشین اوست:

«از دریافت نامه شما بسیار خوشحال شدم. نامه شما مرا عمیقاً تحت تاثیر قرار داد. نمونه نخ هایى را هم که فرستاده بودید دیدم. بسیار عالى است. هر وقت که مایلید بیائید، خوش آمدید. اگر زمان ورود کشتى مسافربرى که قرار است شما را بیاورد بدانم، کسى به پیشوازتان خواهد آمد تا در ادامه راه شما را با قطار تا سبارماتى همراهى کند.

فقط خواهش مى کنم فراموش نکنید که زندگى در آشرام به هیچ وجه آسان و عارى از دشوارى نیست. برعکس سخت است و طاقت فرسا. هر عضو آشرام روزانه در کارهاى بدنى سهیم است. به وضع آب و هواى این سرزمین هم نمى توان بى توجه بود. این نکات را متذکر نمى شوم تا در دل شما هراس ایجاد کنم و از سفر منصرفتان کنم، بلکه صرفاً به این خاطر است که به شما هشدار دهم.»

بعد از ظهر روزى که این نامه به دست مدلین رسید، او به شرکت کشتیرانى P&O در لندن مراجعه مى کند و بلیت سفر دریایى خود به هند را سفارش مى دهد.

غروب روز ۶ نوامبر سال ۱۹۲۵ میلادى کشتى مسافربرى که حدود دو هفته پیش بندر مارسل را ترک گفته بود، در بمبئى لنگر مى اندازد. مدلین اسلید روى عرشه کشتى ایستاده است و به چشم انداز شهر و دودکش هاى خانه ها مى نگرد. براى لحظه اى چشمان خود را مى بندد و با نفسى عمیق ، بوى ادویه و ابازیر پیچیده در هوا را همراه با صداى مرغان دریایى و همهمه مسافران در ریه هاى خود احساس مى کند. بوى مشرق زمین مى آید. او در تمام طول سفر اغلب تنهایى را بر مصاحبت با دیگر مسافران ترجیح داده بود. شب ها یا تا پاسى از نیمه شب بر عرشه کشتى با خود و دریا و ستارگان خلوت کرده بود و یا در اتاقک کشتى یادداشت هایى در دفتر خاطرات روزانه خود فراهم مى آورد تا پس از رسیدن به هند، احساسات و تجربه هاى خود از این سفر دریایى را در نامه اى با رومان رولان در میان گذارد.

ساکنان آشرام او را «میرا بن» صدا مى زنند، خواهر میرا. میرا به سرعت خود را با مناسبات اجتماعى و وضعیت سیاسى هند تطبیق مى دهد و با آئین و آرمان هاى زاهدانه هندویان انس و الفت مى گیرد. هنوز یک هفته از اقامت او در آشرام نگذشته است که گیسو کوتاه و سربرهنه از مو مى کند و تصمیم مى گیرد سوگند تجرد یاد کند. او با کار و شیوه زندگى زاهدانه و عبادت و مراقبه در آشرام هیچ مشکلى ندارد. کار با چرخ ریسندگى دستى را زود مى آموزد و با امساک و خویشتن دارى و ریاضت کشى روزگار مى گذراند.

شگفت آنکه بنا بر اظهارات او اعتراف به این سستى ها در انظار عمومى، قبول و تحمل این «ناکامى و شکست» را براى او آسان مى کرده است. نامه اى از او به یکى از پیروانش در دست است که گاندى در سن ۵۸سالگى نوشته و در آن شکایت از رویاهاى شبانه دارد. او امساک جنسى را اولین قدم در راه تزکیه نفس مى خواند و مى نویسد تا زمانى که قادر نباشد این امیال را سرکوب کند، اجازه ندارد خود را «براهماچارین» بنامد. گاندى تمایلات جنسى خود را سمى مهلک مى دانست و از آن با عنوان «خصم درون» یاد مى کرد و امیدوار بود که به تدریج بر آن غلبه کند. او در دوران کهنسالى و زمانى که ۷۶ ساله بود، براى اثبات تزلزل ناپذیرى خود در برابر وسوسه هاى جنسى دست به آزمون هایى مى زد که دوستان و همکاران او را به شگفت و حیرت وامى داشت.

گاندى شب ها بستر خود را یا در هواى آزاد مى گستراند و یا در اتاقى با در و پنجره هاى باز مى خوابید. وقتى هم یکى از پیروان او بر تأثیرات روانى سوء چنین رفتارى براى زنان جوان اشاره کرد، گاندى هیچ تفاهمى نشان نداد و بر رفتارهاى خودخواهانه و سلوک زاهدانه خود پافشارى کرد.

این رفتارهاى غیرطبیعى گاندى در دوران کهولت سن که او آن را «آزمون اثبات حقیقت» مى نامید، برخى را به این گمانه زنى کشانده است که کلانسالى او سبب فرسودگى ذهن و تخریف او شده بود. شاید هم نیاز و آرزوى دیرهنگام گاندى به مهر و محبت مادرانه را بتوان دلیل این رفتارها دانست. برخى نیز علل گزینش چنین شیوه هایى را در بحران درونى شدیدى جست وجو مى کنند که گاندى در سال ۱۹۴۶ میلادى پشت سر گذاشت. شبه قاره هند در این سال به صحنه فاجعه بار جنگ و کشمکش میان گروه هاى قومى و مذهبى، و بیش از همه میان هندوان و مسلمانان تبدیل شده بود. گاندى به رغم تلاش و کوشش بسیار نتوانست از اقدامات خشونت بار و خونین طرف هاى درگیر که قتل عام هزاران انسان را در پى داشت جلوگیرى کند. او در تمام طول زندگى همواره اعتقاد راسخ داشت که نیروى لازم براى فعالیت هاى سیاسى و ادامه جنبش استقلال هند را از خویشتندارى جنسى خود کسب مى کند. گاندى تا واپسین سال هاى حیات به همکاران و همراهان خود مى گفت اگر قادر باشد بر «خصم درون» خود که همانا تمایلات و امیال جنسى است، غلبه کند، خواهد توانست از تجزیه شبه قاره هند جلوگیرى کند، کارى که گاندى قادر به انجام آن نشد و مى دانیم که یک سال بعد، با تاسیس کشور پاکستان در پانزده اوت سال ۱۹۴۷ میلادى، شبه قاره به دو کشور تجزیه و بعدها حتى چندپاره شد.

منابع:
-Die Frau, die Gandhi liebte. Sudhir Kakar. C.H.Beck, Mأ>nchen 2005.
-Eine Autobiographie. Die Geschichte meiner Experimente mit der Wahrheit. Mahatma Gandhi. Hinder & Deelmann, Gladenbach 2005.
-The Spirits Pilgrimage. Mirabehn. Great Ocean Publishers, Arlington 1960
^{خسرو ناقد، روزنامه شرق}